Saini e Alu i luga

Pepa galue

Puipuia o Saienisi i Taimi o Faalavelave

Ua faalauiloa e le International Science Council le tatalaina o lana lomiga i le taimi tatau, Puipuia Saienisi i Taimi o Faalavelave: E faapefea ona tatou taofia le tali atu, ma atili ai ona mataala?

O lenei pepa lautele e le Nofoaga Autu mo Saienisi Lumanai, o le ISC's think tank, fa'atalanoaina le mana'omia fa'anatinati mo se faiga fou ma fa'agaioiga e puipui ai le saienisi ma ana lōia i taimi o fa'alavelave fa'alelalolagi. Faatasi ai ma le tele o feteʻenaʻiga ua salalau atu i sone tetele faʻafanua; fa'ateleina mea leaga o le tau ona o suiga o le tau; ma lamatiaga faalenatura e pei o mafuiʻe i itulagi e leʻi saunia, o lenei lipoti fou o loʻo faʻasoa ai mea na matou aʻoaʻoina i tausaga talu ai mai a matou taumafaiga faʻatasi e puipuia saienitisi ma faʻalapotopotoga faʻasaienisi i taimi o faʻalavelave.

"O le mea moni, o le lipoti e oʻo mai i le taimi o aʻoga, iunivesite, nofoaga autu o suʻesuʻega ma falemaʻi, nofoaga uma e faʻalauteleina ai le alualu i luma o aʻoaʻoga ma suʻesuʻega faasaienisi, na avea ma nofoaga o feeseeseaiga, ma faʻaumatia pe faʻaleagaina i le taimi o Ukraine, Sudan, Gaza ma isi. fa'alavelave. O matou i totonu o le sosaiete faʻasaienisi e tatau ona mafaufau i le fatuina o tulaga e mafai ai e le saienisi ona ola ma olaola."

Peter Gluckman, Peresetene o le International Science Council

Puipuia o Saienisi i Taimi o Faalavelave

Fono Fa'avaomalo Fa'asaienisi. (Fepuari 2024). Puipuia o Saienisi i Taimi o Faalavelave. https://council.science/publications/protecting-science-in-times-of-crisis FAIA: 10.24948 / 2024.01

Tusi atoa Aotelega o Pulega

O lo'o tu'uina mai ai se fa'atinoga fa'atino o faiga fa'apitoa, e mulimulita'i i la'asaga o le tali atu i tagata, e fa'atatau ina ia fa'atinoina fa'atasi e le aufaipisinisi fa'ale-malo ma tagata tumaoti e sili ona lelei i fa'alapotopotoga fa'avaomalo fa'asaienisi. O lo'o fa'ailoa mai ai fo'i pe fa'afefea ona fa'aleleia faiga fa'avae o lo'o iai, e aofia ai teuteuga fa'apitoa i feagaiga fa'ava-o-malo ma tulafono faatonutonu.

O le numera o tagata sulufaʻi ma tagata suʻesuʻe o loʻo i ai nei e mafai ona faʻatusatusa i le 100,000 i le lalolagi atoa. Ae ui i lea, o a tatou tali e faauigaina o se fofo le tumau mo se vaega o lena numera. I le taimi o loʻo manaʻomia vave ai e le lalolagi le malamalama mai itu uma o le lalolagi e faʻafeiloaʻi ai luitau o le lalolagi, e le mafai ona tatou faʻaumatia uma na faʻasaienisi ma tupe faʻaalu a le lalolagi i suʻesuʻega.

"Faatasi ai ma lenei lomiga fou, o le Center for Science Futures naunau e faʻatumu se avanoa taua i talanoaga i le puipuiga o saienitisi ma saienisi i taimi o faʻalavelave. O suʻesuʻega o loʻo faʻamatalaina filifiliga mo le sili atu le aoga o fuafuaga faʻavae multilateral, faʻapea foʻi ma taʻiala faʻatino e mafai e faʻalapotopotoga faʻasaienisi ona amata galulue faʻatasi i le taimi lava lena "

Mathieu Denis, ulu o le Nofoaga Autu mo Saienisi Lumanai o le Fono Fa'asaienisi Fa'avaomalo

Fa'alogoina le UNESCO 2017 Fautuaga i Saienisi ma Tagata Su'esu'e Fa'asaienisi, o le pepa o loʻo tuʻuina atu ai faʻamatalaga e mafai ona fesoasoani i le faʻatulagaina o faʻatalanoaga i le lumanaʻi i totonu o faiga faʻasaienisi o le lalolagi ma le atunuʻu ile auala e faʻatino ai le UNESCO 2017 fautuaga.


Punaoa faaopoopo: Infographics ma vitio

O loʻo faʻatasi ma le pepa se seti o faʻamatalaga faʻamatalaga ma se ata vitio e faʻaalia ai gaioiga e mafai ona faia e le sosaiete faʻasaienisi ma paaga talafeagai i taimi taʻitasi o vaega e tolu o le tali alofa. O mea nei e laiseneina i lalo ole CC BY-NC-SA. Ua e sa'oloto e fa'asoa, fetuutuuna'i ma fa'aoga nei punaoa mo fa'amoemoega fa'apisinisi.


Taaalo i le vitio

O se valaau e faatino

O loʻo faʻamalosia e le ISC faʻalapotopotoga faʻasaienisi faavaomalo, malo, aʻoga, faʻavae, ma le lautele o sosaiete faʻasaienisi ina ia talia fautuaga o loʻo faʻamatala atu i le "Puipuia Saienisi i Taimi o Faalavelave". O le faia o lea mea, e mafai ai ona tatou saofagā i se faiga fa'anatura fa'asaienisi e sili atu ona maufetuuna'i, talileleia, ma saunia e mafai ona tatalia luitau o le seneturi 21.

? Faasoa atu le upu ma auai mai ia i matou i a matou taumafaiga e fausia se vaega faʻasaienisi sili atu ona maufetuunaʻi. Download la matou pusa fa'asalalau ma so'o fa'aopoopo ma va'ai pe fa'apefea ona e fesoasoani.


Faailoga autu

O faʻamatalaga autu o lenei pepa o loʻo faʻatulagaina e fetaui ma vaega o le tali atu i tagata: puipuia ma saunia (le vaega aʻo leʻi oʻo i le faʻalavelave), puipuia (le vaega o faʻalavelave faʻalavelave), ma le toe fausia (vaega o faʻalavelave faʻalavelave). O se aotelega o faʻamatalaga autu o loʻo tuʻuina atu i lalo:

Puipuiga ma tapenapenaga (vaega a'o le'i fa'alavelave)

  1. Fa'alolotoina le lagolago mo le saienisi e ala i faiga fa'avae ma faiga fa'atino e puipuia pe fa'aleleia atili le fa'atupega, avanoa ma feso'ota'iga; o nei fesoasoani e fausia ai le lagolago mo le faasaienisi ma faʻaitiitia le faʻalavelave ma le aʻafiaga o osofaʻiga faʻapolokiki, faʻasalalauga faʻamatalaga poʻo le faʻaitiitiga o tupe.
  2. O le fa'aleleia atili o feso'ota'iga fa'asaienisi a le tagata lava ia ma fa'alapotopotoga a'o le'i tupu se fa'alavelave e fa'ateleina ai le maufetuuna'i ma le sauniuni o tagata ta'ito'atasi ma fa'alapotopotoga.
  3. O le motusia i le va o a'oa'oga ma fa'asaienisi fai fa'ai'uga ma le au fa'apolofesa o lo'o galulue i tulaga lamatia e fa'ateleina ai le fa'alavelave o fa'alavelave e a'afia ai faiga fa'asaienisi.
  4. O lo'o tauivi le sosaiete fa'asaienisi e fa'aliliu lona tomai i su'esu'ega o tulaga lamatia i ni auala fa'atulagaina i tulaga lamatia o lo'o feagai ma le vaega lava ia. O fa'alavelave fa'ale-aganu'u ma fa'aleaganu'u e fa'aitiitia ai le agava'a mo ta'ita'iga lelei, fuafuaga ma fa'ai'uga.
  5. E tatau i Saienitisi ona auai i le mauaina o seleni ma le pulega e fausia atili ai faiga fa'asaienisi maufetuuna'i, aemaise lava i nofoaga latou te va'aia ai le tele o a'afiaga i le vaega e le'i fa'atatauina.

Puipuia (vaega tali atu i faalavelave)

  1. O lo'o iai le loto gatasi e lagolago ai i latou o lo'o a'afia i fa'alavelave. O fa'atonuga fa'alelalolagi e sili atu ona va'aia ma faiga fa'asoa fa'amatalaga e aofia ai leo fa'apitonu'u e mana'omia e fesoasoani ai i le au fai fa'asaienisi e fa'afetaui mana'oga oi latou ua a'afia.
  2. O le numera e mafai ai ona maua le pule silisili ese o faʻamaumauga, sili atu le feʻaveaʻi ma se tali sili atu ona fetuutuunai i faʻalavelave. O le tausia lelei ma le lavea'iina o fa'amaumauga e fa'amautinoa ai le fa'aauauina o a'oa'oga, tu ma aga fa'asolopito.
  3. I le taimi o se faʻalavelave tele, o tupe a le malo e masani ona faʻafeiloaʻi i mea e ave i ai le faamuamua nai lo le faasaienisi. Ole mea lea e tu'u ai totogi, fesoasoani su'esu'e ma isi ituaiga o lagolago mo le faasaienisi i se tulaga lamatia. E mana'omia ni faiga fa'atupe e mafai ona fa'aopoopo e fa'atumu ai nei va.
  4. Polokalame fetuutuunai ma faʻataʻitaʻiga faʻatupe e mafai ai ona suia le nofoaga, ma le vaʻaia ma le auai o tagata, fesoasoani i saienitisi e faʻaauau a latou galuega, ma mafai ai ona 'faʻasalalau faiʻai'.

Toe fa'aleleia (vaega ina ua uma le fa'alavelave)

  1. O le faʻamautinoaina o le faʻasaienisi ma suʻesuʻega o se faʻamuamua mo fuafuaga toe faʻaleleia o le a faʻavavevaveina le faʻaogaina o le malamalama aoga, faʻamautinoa le aʻoaʻoina o tagata tomai faapitoa ma polofesa i le lotoifale, ma lagolagoina le toe faʻaleleia ma le lagona o le auai. O faigapa'aga fa'asaienisi fa'ava-o-malo ma fa'asalalauga fa'asaienisi e mafai ona i ai se sao taua e fai i fuafuaga pe a mae'a fa'alavelave ma vala'au mo le galulue fa'atasi ma tagata tau atina'e.
  2. O fa'aosofiaga fa'apolofesa i fa'asaienisi e maua ai sina fa'aosofiaga mo saienitisi ma fa'alapotopotoga e 'auai i le galulue fa'atasi pe a mae'a fa'alavelave e fa'atatau i le fa'amalosia o agava'a po'o ni fa'amoemoe e le fa'asaienisi manino.
  3. Pe a ogatasi va'aiga ma mana'oga i le va o tagata fa'alotoifale ma fa'ava-o-malo, o lo'o i ai le avanoa mo le toe fa'aleleia ma le suiga pe a mae'a fa'afitauli. E tatau ona auai saienitisi i le lotoifale i le fausiaina o le toe faaleleia. E mafai ona fesoasoani e aloese mai le tu'uina atu o fa'ata'ita'iga mai fafo i nu'u fa'asaienisi fa'apitonu'u ma faiga fa'asaienisi.
  4. O le vaega o le toe fausiaina e maua ai se avanoa e faʻalautele ai le faʻasalalauga faʻasaienisi tatala ma, i le faagasologa, e lagolagoina le toe faʻaleleia o saienitisi ua afaina e ala i le sili atu o le tuʻufaʻatasia i fesoʻotaʻiga faʻavaomalo ma avanoa talafeagai i faʻasaienisi tulaga, meafaigaluega ma tekinolosi.

O fa'ai'uga mai la tatou galuega e o'o mai i le taimi nei o lo'o fa'ailoa mai ai o le tele o taimi, o le tali atu a le sosaiete fa'asaienisi i fa'alavelave e tumau pea le le fa'amaopoopoina, fa'apitoa, fa'afoliga ma le le atoatoa. E ala i le faia o se faiga e sili atu ona mataala, faʻavaomalo ma faʻalapotopotoga lautele i le fausiaina o le maufetuunaʻi o le vaega faasaienisi, mo se faʻataʻitaʻiga e ala i se faiga faʻavae fou, e mafai ai ona tatou iloa uma tau tupe ma agafesootai mo le saienisi ma sosaiete lautele.


Ata o le National Museum of Brazil e AllisonGinadaio on Unsplash.