O le faauigaga a le ISC o le 'aia tatau e auai ai ma manuia mai le faasaienisi' ua saunia ai se auivi manino mo le malamalama i le aia tatau i le faasaienisi, e faamamafaina ai lona faaaogaina i suesuega, faiga faavae, ma avanoa i le lalolagi atoa i le poto faasaienisi. O lo'o fa'amanino ai noataga, avanoa, ma matafaioi i le fa'amautinoaina o avanoa lautele i le saienisi, fa'amalosia talanoaga fa'alelalolagi e fausia ai se lumana'i sili atu ona aofia ma gafataulimaina.
O le auai ma le manuia mai le faasaienisi (faapuupuu i le 'aia tatau i le faasaienisi') ose aia tatau a tagata soifua, ae o le malamalama ma le faaaogaina o lenei aia tatau ua avea ma faafitauli. O noataga a le Setete e uiga i le aia tatau e auai ai ma manuia mai le faasaienisi ua le amanaiaina, ae o aafiaga mo saienitisi - e aofia ai ma le faavae o lenei aia tatau - o loʻo tumau pea le le amanaiaina e le lalolagi faasaienisi sosaiete.
O elemene taua i totonu o le faasaienisi ma le faʻasaienisi-faiga faʻavae o loʻo tumau pea le le malamalama ma le atinaʻe. O nei mea e aofia ai le manatu o le saienisi o se vaega taua o le aganuu a le tagata, le taua o aʻoaʻoga ma le avanoa i le saienisi o se aia tatau a tagata, o le matafaioi e puipuia ai tagata e gaosia le poto ma le gaosiga o le malamalama, ma le faʻamoemoe mo le avanoa moni lautele i le faʻaogaina ma manuia o le faasaienisi.
O le fa'aliliuga a le ISC o lo'o fa'amanino ai le uiga o le 'aia tatau i le saienisi', ma pe fa'afefea ona fa'atusaina le faiga fa'asaienisi, ma le fa'aogaina o le poto fa'atupuina.
O le aia tatau e auai ai ma manuia mai le faasaienisi o se auivi masani lea e luitauina ai i tatou e iloilo po o a a tatou aia tatau i le auai ma le faaaogaina o le faasaienisi. E fetaui lea ma le ISC Mataupu Faavae o le Saolotoga ma le Tiutetauave i le Saienisi, lea e uunaia ai i tatou e mafaufau i tulaga -saolotoga e tatau ona puipuia ma matafaioi e tatau ona tausisia - e mafai ai ona alualu i luma faasaienisi mo le atinae filemu ma le gafataulimaina o tagata soifua. O le aia tatau e auai ai ma manuia mai le faasaienisi e ogatusa ma nei Mataupu Faavae e ala i le faʻatulagaina o faʻamoemoega lelei mo aia tatau ma saolotoga, aʻo faʻapaleniina foi i latou ma matafaioi ma tapulaa.
E taua uma ia Mataupu Faavae i le vaaiga mamao a le ISC Saienisi ose Global Public Good, lea e tuu ai le faasaienisi o se aogā punaoa e tatau ona maua saoloto ma tumau ma avanoa mo soo se tasi.
A aunoa ma le puipuia o le sa'olotoga ma le fa'atinoina o faiga fa'asaienisi, ma e aunoa ma le fa'ailoaina lautele o le aia tatau e auai ma manuia ai mai le fa'asaienisi, e le mafai ona fa'ataunu'uina lenei va'aiga o le vaega tutotonu a le saienisi i totonu o sosaiete. A'o fa'aitiitia le fa'aaloalo i sa'olotoga fa'asaienisi ma le usita'ia o matafaioi fa'asaienisi i le lalolagi atoa, o lo'o feagai le sosaiete fa'asaienisi a le lalolagi ma fa'alavelave mata'utia e fo'ia ai le tele, feso'ota'i, ma fa'amata'u o lo'o feagai ma o tatou sosaiete.
O le mea lea, o le aia tatau e auai ai ma manuia mai le faasaienisi e tatau ona sili atu ona aloaia i taimi uma o le aia tatau a tagata lautele e pei ona i ai.
E talitonu le Fono Fa'asaienisi Fa'ava-o-malo e iai le aia tatau a tagata soifua e auai ma fiafia ai i fa'amanuiaga o le saienisi, ma o se matafaioi a malo le fa'atupuina ma le fa'atumauina o avanoa o tagatanu'u e fa'aaoga ai lea aia tatau.
O lenei aia tatau e fa'atatau i se aia tatau i le poto fa'asaienisi fa'asaienisi, ma se aia tatau i a'oa'oga fa'asaienisi, a'oa'oga ma fa'atonu.
O lo'o va'aia e le ISC lenei fa'amatalaga o le aia tatau e 'auai ai ma fa'amanuiaina mai le saienisi o se pepa ola. Ta'ita'ia e le Komiti o le Sa'olotoga ma le Tiutetauave i Saienisi, ua maua e sui auai o le ISC le avanoa e auai ai e le aunoa ina ia mautinoa e tumau pea a tatou galuega.
O le fa'aliliuga a le ISC o le aia tatau e auai ai ma fa'amanuiaina mai le fa'asaienisi ua fa'alauiloa ai le taua o lenei aia tatau-ma noataga aga'i i ai-i totonu o sosaiete fa'asaienisi, aia tatau a tagata, ma faiga fa'avae. O le fa'auigaina a le ISC e fa'amoemoe e fa'amalosia talanoaga lautele ma ia saofagā i le fa'aauauina pea o le aia tatau e auai ma fa'amanuiaina mai le faasaienisi i auala e manuia ai tagata uma i so'o se mea.
Le Aia Tatau e Auai ai ma Faamanuiaga mai Saienisi
La'u mai ma lolomi la matou pepa lautele i luga o le faauigaga a le ISC o le aia tatau e auai ai ma manuia mai le faasaienisi. Lagolago le misiona a le ISC e fa'alauiloa atili e ala i le fa'aalia i lou ofisa, fale su'esu'e, po'o le potuaoga, ma fa'asoa atu i au pa'aga ma nu'u.
DownloadO le aia tatau e auai ai ma manuia mai le faasaienisi (e faasino i aia tatau uma, agavaa, ma noataga e faatatau i le faasaienisi) o loo iloiloina puupuu i le Mataupu 27 o le Tautinoga Aoao o Aia Tatau (UDHR, 1948), ma le Mataupu 15 o le Feagaiga Faavaomalo i Aia Tatau i le Tamaoaiga, agafesootai ma Aganuu (ICESCR, 1966), ae e leai se tasi o nei pepa e ofoina mai le tele o faʻamatalaga i le lautele o le aia tatau, ona tapulaʻa, ma noataga i ai. O nei mea, e ui i lea, o loʻo talanoaina umi i le 'Fa'amatalaga lautele Nu.25 i le mataupu 15: faasaienisi ma aia tatau tau tamaoaiga, agafesootai ma aganuu' (2020). O le mea tatou te manaʻomia i le taimi nei o se faʻamatalaga sili atu ona puʻupuʻu o le aia tatau e auai ma faʻamanuiaina mai le saienisi ma lona faʻaogaina lelei i le faʻaogaina o le saienisi ma le faʻaogaina o le poto faʻasaienisi.
O nei fa'amatalaga fa'amalamalamaga o lo'o ofoina atu fa'amatalaga fa'aopoopo mo vaega ta'itasi o le fa'auigaina a le ISC o le aia tatau e auai ma fa'amanuiaina mai le fa'asaienisi, fa'amalamalama atili i le mafua'aga o lo'o aofia ai, ma o latou a'afiaga mo le fa'atinoga o le fa'asaienisi ma le fa'aogaina o le poto fa'asaienisi.
Ose ta'iala ile fa'auiga a le ISC
La'u mai le ta'ialaMatou te vala'auina oe e fa'asoa mai ou manatu i le fa'auigaina a le ISC o le aia tatau e auai ma fa'amanuiaina mai le saienisi. O lenei fa'amatalaga ua fa'amoemoe e fa'alautele ai talanoaga lautele ma saofagā i lona atina'e faifaipea mo le manuia o tagata uma. O lau fa'amatalaga o le a fesoasoani e fa'amautinoa ai le tele o va'aiga e fa'atulagaina ai lenei fa'amoemoe.
O tali ile fesili ole a fesoasoani foi ile ISC e iloa ai mamanu ma aga i le auala e iloa ai lenei faauigaga, i totonu ma tua atu o lo tatou sui auai. O lenei mea o le a mafai ai ona tatou fuaina le masani, vaega autu e fiafia i ai, ma taʻitaʻia gaioiga i le lumanaʻi.
Afai e te tuʻuina atu faʻamatalaga faʻafesoʻotaʻi, o le a faʻaaogaina mo faʻamatalaga i le lumanaʻi galulue faatasi ma mea e tutupu. O tali o lo'o fa'aaogaina i su'esu'ega fa'afuainumera o le a le fa'ailoaina.
Fa'amatalaga fesili
Mo so'o se fa'afesili, fa'afeso'ota'i le ta'ita'i o le poloketi Vivi Stavrou.
Ua lagolagoina malosi e le malo o Niu Sila le CFRS talu mai le 2016. O lenei lagolago na toe faafouina ma le agalelei i le 2019, faatasi ai ma le Matagaluega o Pisinisi, Innovation and Employment, lagolagoina le CFRS e ala i le CFRS Special Advisor Gustav Kessel, e faavae i le Royal Society Te Apārangi, ma Dr Roger Ridley , Director Expert Advice and Practice, Royal Society Te Apārangi.